Wonderkind

Doelen
De leerlingen maken kennis met het fenomeen wonderkinderen in het algemeen en met David van Goorle in het bijzonder.

Werkvorm
Klassikale presentatie door de leraar en klassikaal gesprek.

Voorbereiding en benodigdheden
Voorbeelden van wonderkinderen (zie kader) en zoveel mogelijk materiaal over hen: filmpjes, muziekstukken, beelden van sportwedstrijden, enzovoort.

Duur
1 lesuur

Introductie/oriëntatie
Dat talent al op heel jonge leeftijd tot uitdrukking kan komen, dat wisten we eigenlijk al wel. ‘Wonderkinderen’ zoals Mozart, lang geleden, of Justin Bieber, uit onze tijd, laten zien dat je al op jonge leeftijd een ster kunt zijn. Ook aan de Olympische Spelen doen soms piepjonge sporters mee. Voetbalclubs betalen miljoenen voor spelertjes van zestien jaar. In bijna elke tak van sport, muziek of wetenschap zijn wel wonderkinderen te vinden. Met enkele van deze voorbeelden kan de introductie worden ingevuld.

Het onderwerp kan goed in de klas worden geïntroduceerd door enkele voorbeelden van wonderkinderen te geven (zie kader) en materiaal over hen te vertonen, zoals teksten, documentaires, films, muziekstukken en beelden van sportwedstrijden.

Activiteit
Aan de hand van de gekozen voorbeelden wordt een klassikaal gesprek gevoerd. Daarin worden vragen besproken als: hoe is het leven van die wonderkinderen verlopen? Waren zij bij hun geboorte al uitzonderlijk slim of gebeurden er in hun leven bijzondere dingen waardoor het wonderkinderen werden? Zijn het wel echt ‘kinderen’ of zijn het eigenlijk mensen die al heel vroeg volwassen waren? Is hun talent aangeboren of hebben ze heel veel geoefend om iets heel goed te kunnen? Of zijn beide nodig om een wonderkind te worden? Zijn er verschillen tussen wonderkinderen uit onze tijd en die uit het verleden?

Afronding
Na de introductie over wonderkinderen kan een tweede stap worden gezet door introductie van David van Goorle. Zijn levensgeschiedenis vormt een schitterend en spannend historisch verhaal, dat de leerlingen zeker zal boeien. Het verhaal is te vinden aan het begin van paragraaf 1 hierboven. Het levensverhaal van David van Goorle vormt de basis voor de activiteiten in de verkenningsstap.

Deze activiteit is een variant op de zogenaamde ‘kaarsenproef’. Omdat bij die proef vuur een rol speelt, vinden we het hoedenexperiment geschikter voor jonge kinderen en voor het werken in een circuit. Voor degenen die toch het kaarsenexperiment willen doen, is een beschrijving ervan opgenomen in de documentatie van de workshop ‘Kennis, ervaring en creativiteit’, tijdens de Winterschool 2014 van het WKRU (zie Bronnen).

Subthema’s/verbinding met het projectthema
Denk- en wereldbeelden: verschil oud – jong

Doelen

• De leerlingen worden zich ervan bewust dat sterk gewortelde ideeën (en daarmee ook denkbeelden) een rol kunnen spelen bij de manier waarop een bepaald probleem wordt opgelost.
• De leerlingen worden zich ervan bewust dat het hebben van bepaalde ideeën, afhankelijk kan zijn van leeftijd.

Werkvorm
Eerst wordt het experiment individueel uitgevoerd, daarna volgt een korte nabespreking in het groepje: zou er een verschil zijn tussen kinderen en volwassenen bij het oplossen van het probleem?

De activiteit zelf
Bij dit experiment gaat iedere leerling individueel de oplossing zoeken voor een probleem: hoe maak je van een aantal losse materialen een hoed? De ene helft van de leerlingen krijgt deze materialen in een papieren tas aangereikt, bij de andere helft ligt de papieren tas leeg bij de materialen. Er zal tussen deze groepen een verschil ontstaan tussen hoe snel ze inzien dat de papieren tas het enige voorwerp is waarvan ze een hoed kunnen maken. De leerlingen die de materialen in de tas krijgen aangereikt zullen gemiddeld meer tijd nodig hebben om te begrijpen dat de tas óók een van de materialen is die ze ervoor kunnen gebruiken.

Deze activiteit laat zien dat ideeën die eenmaal sterk in je hoofd zitten (de functie van de tas als drager van de materialen) een belemmering kunnen zijn om in een andere richting te gaan denken. Tijdgenoten van David van Goorle hadden ook moeite om hun ideeën aan te passen, omdat hun ideeën al eeuwenoud waren. Maar er zijn ook uitzonderingen: David zelf bijvoorbeeld. Misschien heeft dat met zijn leeftijd te maken?

Voorbereiding en benodigdheden
Materialen: voldoende afgezonderde werkplekken, afhankelijk van het aantal leerlingen per groepje (de leerlingen mogen elkaar niet zien); per leerling een papieren tas; diverse kleine materialen, zoals kleine stukjes stof, elastiekjes, post-its, paperclips, enzovoort; deze materialen moeten te klein zijn om er een hoed van te kunnen maken; 5 opdrachtenkaartjes waarop staat: ‘Maak van de spullen die voor je liggen zo snel mogelijk een hoed’; een stopwatch. Richt de werkplekken zo in dat de leerlingen elkaar niet kunnen zien. Geef de helft van de leerlingen de kleine materialen in de papieren tas; geef de andere helft de kleine materialen en leg de papieren tas ernaast. Leg bij elke deelnemer een opdrachtenkaartje neer.

Duur
10 minuten per groepje

Activiteit
De leraar vertelt de leerlingen dat ze een experiment gaan uitvoeren en dat ze daarbij niet mogen praten of bij elkaar kijken. De opdracht staat op het kaartje op hun eigen werkplek. De leraar wijst de werkplekken toe en start de tijd. De leerlingen gaan aan de slag met het experiment. Als ze de opdracht voltooid hebben, steken ze hun hand op. De leerkracht noteert de tijd (en de conditie: spullen in of buiten de tas). Wanneer alle leerlingen klaar zijn, mogen ze bij elkaar kijken naar het resultaat.

Afronding
De leraar bespreekt met de leerlingen de verschillende condities. Daarna bekijken ze de resultaten. Welke groep was eerder klaar: de groep met de materialen in de tas of de groep met de materialen en de tas ernaast?
Uit onderzoek is gebleken dat het moeilijker is om de tas te zien als een voorwerp dat je kunt gebruiken voor het maken van de hoed wanneer de spullen in de tas zitten. De tas wordt dan vooral als omhulsel gezien dat de andere spullen bij elkaar houdt. De mensen die de materialen dus in de tas krijgen aangereikt, zullen waarschijnlijk meer tijd nodig hebben voor de opdracht. Bij volwassenen is dat ook gebleken.
Andersom geldt dat de mensen die de tas en de andere materialen los aangeboden krijgen, veel eerder zien dat ze ook de tas kunnen gebruiken om een hoed van te maken. Zij zijn sneller klaar, ook dat is gebleken bij onderzoek onder volwassenen.
Bespreek ter afronding de resultaten van de kinderen. Zouden die afwijken van de resultaten van volwassenen? Denken wij verschillend?

Bronnen
Materialen kaarsenexperiment. WKRU Winterschool 2014, Workshop 3: Kennis, ervaring en creativiteit.

Subthema’s/verbinding met het thema
Denk- en wereldbeelden: waarneming en individuele verschillen

Doelen

• De leerlingen worden zich ervan bewust van dat je brein je voor de gek kan houden. Niet alles is wat het lijkt.
• De leerlingen denken na over wat waarheid en werkelijkheid is.

Werkvorm
De leerlingen werken in kleine groepjes.

Voorbereiding en benodigdheden
Materialen: afbeeldingen van kunstwerken van Escher, computer met daarop de webkwestie ‘Optische illusies (zie Bronnen).
Start de computers op met de bijbehorende website.
Zet een aantal stoelen in een hoefijzervorm om de computers heen.

Duur
10 minuten

Activiteit
De leerlingen gaan bij de computers zitten. De gespreksleider, eventueel een ouder, bespreekt eerst met de leerlingen de schijnbaar onmogelijke kunstwerken van Escher. Daarna kijken de leerlingen samen met de gespreksleider naar de webkwestie over optische illusies. Aan de hand van de verschillende plaatjes bespreken de leerlingen wat zij zien.

Afronding
De gespreksleider bespreekt kort wat is opgevallen bij het bekijken van de optische illusies. Het gaat erom dat de leerlingen begrijpen dat je andere dingen kunt zien dan er werkelijk zijn.

Bronnen
http://www.webkwestie.nl/optische%20illusies/
Boeken van M.C. Escher
Seckel, A. (2005) Ongelooflijke Optische Illusies. Rijswijk: Atrium

Subthema’s
Denk- en wereldbeelden: waarneming en individuele verschillen

Doelen
De leerlingen worden zich ervan bewust dat na een voor iedereen gelijk begin van een verhaal er een grote verscheidenheid kan ontstaan bij het afmaken van het verhaal.

Werkvorm
Klein groepje, eerst het verhaal lezen, daarna als drama-activiteit uitspelen.

Voorbereiding
Print de tekst over de beginsituatie voor alle leerlingen (zie Online bijlagen).

Duur
10 minuten in het circuit en 20 minuten voor het opvoeren en nabespreken van het circuit.

Opdracht
In deze opdracht wordt een situatie geschetst die door de leerlingen moet worden nagespeeld. De situatieschets stopt halverwege, de rest moeten de leerlingen zelf aanvullen. Bij de uitvoering moet de situatie vanaf het begin worden gespeeld, dus inclusief de schets hieronder, zodat het publiek weet waar het over gaat. Wie wat zegt om de situatie duidelijk te maken mogen de leerlingen zelf bepalen.

Situatie:
Een aantal kinderen staat voor een verlaten en zeer verwaarloosd huis. In het dorp gaan verhalen rond over geesten en spoken in het huis. Maar je hoort ook verhalen over de rijke eigenaar die opeens verdwenen is. Het huis staat nu al jaren leeg en niemand durft er naar binnen te gaan.
Of toch? Een van de kinderen begint de anderen uit te dagen om eens een kijkje te gaan nemen. Als iedereen is overgehaald, stappen ze naar binnen. In de hal van het huis kijken ze om zich heen naar de oude schilderijen, die door spinrag zijn bedekt. Wie zijn dat allemaal op die schilderijen? Dan horen ze opeens een geluid waar ze allemaal van schrikken…
Bedenk met elkaar hoe het verhaal afloopt. Gebruik elementen uit de situatie zoals hierboven beschreven. Het toneelstukje mag niet langer duren dan vijf minuten.

Personages:
• Onbekende figuur (die het geluid maakt waar de kinderen van schrikken), gespeeld door één van
de leerlingen.
• Aantal kinderen, gespeeld door de rest van de leerlingen in het groepje.

Activiteit
De leerlingen lezen met hun groepje het verhaal door, eventueel met een gespreksleider erbij, bijvoorbeeld een ouder. Daarna overleggen ze met elkaar hoe het verhaal zou kunnen aflopen. Ze verdelen de rollen en spelen de situatie uit. Dit oefenen ze eerst enkele keren.

Afronding
Alle toneelstukjes worden aan het eind van het circuit uitgespeeld. Daarna worden de verhalen met elkaar vergeleken. Conclusie: alle verhalen zijn anders! Het ene eindigt heel grappig, het andere juist verdrietig. Soms wordt de hele situatie omgegooid, dan weer is het groepje dichter gebleven bij de situatie zoals die was omschreven. Bij eenzelfde beginsituatie bedenkt iedereen dus een ander, eigen einde. We denken dus allemaal verschillend!

Online bijlagen
Tekst over de beginsituatie

Subthema’s
Denk- en wereldbeelden: idealen en utopieën.

Doelen

• De leerlingen worden zich ervan bewust dat de wereld niet altijd is zoals hij lijkt.
• De leerlingen beseffen dat er verschillende idealen bestaan van hoe de wereld eruit zou kunnen zijn.

Werkvorm
De kinderen werken in tweetallen binnen het kleine groepje.

Voorbereiding en benodigdheden
Materialen: diverse smartphones en/of tablets met daarop de app: agingbooth/photoshop. Zorg dat de materialen op tijd klaar liggen.

Duur
10 minuten

Activiteit
De leerlingen maken foto’s van elkaar en bewerken die daarna met verschillende apps. Met de app Aging booth maak je de persoon op een foto opeens een flink aantal jaren ouder. Het resultaat is dat leerlingen er ineens uitzien als opa’s en oma’s. Hetzelfde kan gedaan worden met behulp van photoshop, als de leerlingen daar kennis van hebben.

Afronding
De gesprekleider voert het afsluitende gesprek. Wat weten de leerlingen van idealen? Wat heeft dat te maken met verschillende denkbeelden? Het doel van dit eindgesprek is de leerlingen ervan bewust te maken dat er inmiddels allerlei uitvindingen zijn bedacht die je in staat stellen om de wereld om je heen te laten lijken op jouw ideale wereld; één zo’n uitvinding is fotobewerking. Daarnaast is het de bedoeling dat leerlingen een kritische blik werpen op de zogenaamde werkelijkheid die zij zien. Is dat ook echt de werkelijkheid?

Subthema’s
Denk- en wereldbeelden: waarneming en individuele verschillen

Doelen
De leerlingen worden zich ervan bewust dat ze de wereld selectief waarnemen. Je mist altijd bepaalde informatie, zonder dat je je daar bewust van bent.

Werkvorm
Klein groepje

Voorbereiding en benodigdheden
Zet computers klaar met daarop enkele filmpjes met tests over selectieve waarneming. Zie de voorbeelden bij Bronnen. Als deze links niet meer werken, zoek dan op ‘selective awareness test’ of ‘awareness test’ online.

Duur
10 minuten

Activiteit
De leerlingen bekijken de filmpjes en volgen de opdrachten die daarin gegeven worden. De filmpjes testen in hoeverre kinderen zich bewust zijn van wat ze zien.
Als de filmpjes uit onderstaande bronnen worden gebruikt: in het eerste filmpje tellen de leerlingen hoe vaak de basketbal wordt overgegooid, in het tweede filmpje volgende ze de kaarttruc en in het derde filmpje spelen ze een soort Cluedo: ze moeten een moord oplossen. In elk filmpje zitten elementen die veranderen; het experiment is of de leerlingen dit zien. Een groot deel van hen zal de veranderingen niet zien.

Afronding
De gespreksleider bespreekt de activiteit na en vraagt of de leerlingen alles hebben gezien. Wanneer zagen ze het wel en wanneer niet? Wat doet dat met jou, dat je niet alles ziet wat recht voor je neus gebeurt? Hoe kun je dan nog zeker weten dat wat je ziet waar is?

Bronnen
Test Your Awareness
Colour Changing Card Trick
Test Your Awareness: Whodunnit?

Subthema’s
Denk- en wereldbeelden: idealen en utopieën

Doelen
De leerlingen ervaren hoe ingewikkeld het is om verbeteringen aan te brengen.

Werkvorm
Er wordt gewerkt in groepjes van vier of vijf leerlingen; daarna wordt klassikaal nabesproken.

De activiteit zelf

Duur
30 minuten

Inleiding/ oriëntatie
De leerlingen krijgen de opdracht om in groepjes te bedenken wat ze zouden willen veranderen aan de stad waarin ze wonen. Ze mogen alles veranderen wat ze maar willen, zoals méér kinderen of minder les, meer ziekenhuizen, meer snoepwinkels, gratis activiteiten of juist heel dure activiteiten. Daarbij moeten de leerlingen steeds vertellen waarom ze denken dat die verandering goed is.

Activiteit
De leerlingen gaan in groepjes aan de slag. Daarbij moeten ze opschrijven wat ze willen veranderen en waarom ze vinden dat die verandering een verbetering is. Na enige tijd draai je het om. Nu moeten de leerlingen eerst bedenken wat er mis is in de stad. Van daaruit gaan ze bedenken wat ze daarom zouden willen veranderen; hoe zou het beter kunnen en waarom is dat beter?

Afronding
Bespreek de vragen klassikaal na en ga in op gestelde vragen. Zijn de voorgestelde veranderingen echt goed? Maken ze de wereld echt beter en lossen ze het probleem echt op? Bespreek de consequenties van de veranderingen die de leerlingen voorstellen. Misschien zitten veel dingen toch nog best goed in elkaar? En ook al vind je iets niet goed en ben je het ergens mee oneens, dan kan het toch lastig zijn om te bedenken hoe het dan wél moet, zeker wanneer zo’n idee of verbetering verder uitgewerkt moeten worden.

Subthema’s
Denk- en wereldbeelden: verschil oud – jong

Doelen

• De leerlingen ontdekken wat voor verschillen er bestaan in het denken van mensen van verschillende leeftijden;
• De leerlingen leren nadenken over waarom mensen verschillend denken.

Werkvorm
Een klassikale activiteit, deels uitgevoerd in groepjes van twee.

Omschrijving
De leerlingen gaan 30 (of meer) mensen van verschillende leeftijd interviewen. Dit doen ze volgens een interviewschema, waarbij ze de mensen een aantal van tevoren vastgestelde vragen stellen. Eventueel kunnen schalen worden opgesteld waarbij mensen een score kunnen geven tussen de 1 (volledig mee oneens) en 5 (volledig mee eens). Ze kunnen bijvoorbeeld stellingen poneren als ‘School is belangrijk’, waarbij de score 1 betekent dat de geïnterviewde het volledig oneens is met de stelling en score 5 dat hij het er volledig mee eens is. Andere voorbeelden van stellingen zijn: ‘We hebben regels nodig om te kunnen samenleven’, ‘Kinderen zijn creatiever dan volwassenen’, of ‘Religie is belangrijk in de opvoeding’. Door de geïnterviewden op verschillende schalen te laten aangeven hoe zij ergens over denken, bijvoorbeeld over het toe- of afnemen van creativiteit of over het belang van kennis bij het nemen van beslissingen, ontstaat een beeld van hoe verschillend mensen denken. Door iedereen dezelfde vragen voor te leggen, kan goed worden onderzocht wat de verschillen zijn. Daarom lenen gesloten vragen (ja/nee-vragen, 1 tot 5 scores) zich beter voor onderzoek dan open vragen.

Voorbereiding en benodigdheden
Vragenlijsten

Duur
minimaal 3 lesuren

Inleiding/oriëntatie
Er wordt klassikaal gebrainstormd over de vragen of stellingen die aan de geïnterviewden worden voorgelegd. Als wordt gekozen voor stellingen, dan kunnen de bijbehorende scores worden aangegeven op het ‘invulblad interviews’ (zie Online bijlagen). De leerlingen kunnen ook een interviewblad maken op de computer. De leerlingen stellen individueel hypothesen op over de verschillen in denken tussen de verschillende leeftijdsgroepen. Ze doen dat in de vorm van ‘Ik denk dat …, want ….’. Deze hypothesen worden klassikaal besproken.

Activiteit
De leerlingen gaan mensen van verschillende leeftijden interviewen. Ze kunnen dit doen op straat of bij het plaatselijke winkelcentrum, maar ze kunnen ook hun ouders, broertjes en zusjes interviewen. Belangrijk is dat er genoeg mensen van verschillende leeftijden worden geïnterviewd.

Afronding
Nadat de interviews zijn gehouden, worden de resultaten verwerkt in een tabel en eventueel in een grafiek. Wanneer alle leerlingen of groepjes de resultaten van alle interviews verwerken, oefenen ze meteen het werken met tabellen en grafieken. Daarna worden er gezamenlijk conclusies getrokken: wat weten de leerlingen nu over het denken tussen de verschillende leeftijdsgroepen? En klopt het wat ze al dachten: komen de hypothesen uit? Het is belangrijk daarbij te vragen naar het waarom van deze verschillen. Is het enkel vanwege de leeftijd of spelen ook de kennis en de veranderingen in de wereld of cultuur om ons heen een rol?

Online bijlagen
Invulblad interviews

Bekijk hieronder de verschillende uitgewerkte onderzoeksplannen voor het thema Wonderkind. Deze kun je als voorbeeld gebruiken voor in de klas of als inspiratie.

Ga je aan de slag met een thema dan is het goed om de leidraad onderzoekend leren eerst te lezen. Aan de hand van de zeven stappen van onderzoekend leren laten we je zien hoe je een project in de klas kunt vormgeven. Daarnaast vind je in de leidraad ook hulpmiddelen die je helpen om de activiteiten uit te voeren in de klas.

• Ga naar de leidraad onderzoekend leren 

Let op: In het boek staan mogelijk meer links dan op de website. De reden hiervoor is dat sommige links inmiddels niet meer bestaan en daarom van de website zijn verwijderd.

• Filmpje lezing Christoph Lüthy 
• Informatie over David van Goorle
• Op www.tresoar.nl kun je digitaal door een van de boeken van David van Goorle bladeren. Typ in de zoekblak op de site ‘Exercitationes Goorle’, selecteer de titel en klik op ‘zie digitale versie’.
• Documentaire over David van Goorle van Fryslan Dok.
• Radioprogramma over David van Goorle op HoeZo?! (niet meer beschikbaar)
• Informatie over het atomisme, de stroming waartoe Davind van Goorle behoort.
• Informatie over het aristotelisme, de stroming waar David van Goorle zich tegen afzet.