• Download hier hoofdstuk 3 'Magneten' 

Filmpjes

Kracht van magneten

• Schooltv-aflevering over magnetisme en maken van elektromagneet
• Willem Wever over magnetisme en een bezoek aan het magnetenlab in Nijmegen in 2011
• Instructie over het tekenen van veldlijnen
• Schooltv-aflevering over magnetisme, proefjes en toepassing van magneten
• Schooltv-aflevering over magnetisme, werking en ontdekking van magneten
• WikiKids pagina over magnetisme en de supersterke magneet in Nijmegen
• Filmpje over de supersterke magneet in Nijmegen

Magnetisme en licht

• Filmpje van de onderzoekers over de relaties tussen magnetisme en licht

Leerlingen gaan in groepjes langs allerlei dagelijkse voorwerpen met magneten en (her)ontdekken zo de vele toepassingen van magneten in het dagelijks leven.

Doelen

• Leerlingen worden nieuwsgierig naar het thema ‘Magneten’.
• Leerlingen worden zich bewust van de vele toepassingen van magneten om ons heen.

Duur
15 minuten

Werkvorm
In viertallen

Benodigdheden

• Diverse voorwerpen waarin magneten zitten, bijvoorbeeld: muziekdoosje, vishengelspel, tekenbord, treintjes, magneetletters, magnetische ‘boontjes’, magnetische schroevendraaier met schroeven, hoesjes van tablet/telefoon
• Timer/stopwatch
• Theedoeken
• Werkblad ‘Speeddate met materialen’

Voorbereiding
Zet de spullen voor deze activiteit klaar als de leerlingen niet in het lokaal zijn. Leg ieder voorwerp onder een theedoek en zorg ervoor dat de groepjes makkelijk tussen de voorwerpen kunnen wisselen. De speeddate kan gemakkelijk rommelig worden dus denk goed na over de afstand tussen de voorwerpen. Zorg dat de leerlingen alleen het voorwerp onder de theedoek kunnen zien en niet de voorwerpen die ondertussen door een ander groepje worden bekeken. Maar maak de afstand tussen de voorwerpen ook niet te groot: de leerlingen moeten straks binnen 30 seconden de voorwerpen kunnen bekijken en kunnen wisselen.

Activiteit
Vertel de leerlingen dat ze gaan kennismaken met verschillende materialen door middel van een speeddate. Belangrijk is om het woord ‘magneten’ niet te laten vallen, aangezien ze moeten raden dat dat de overeenkomst tussen de voorwerpen is. De groepjes rouleren langs alle tafels waar een voorwerp klaarligt en ontdekken kort wat er onder de doek ligt. Houd de tijd bij met een timer: elke dertig seconden wisselen ze van voorwerp. Geef de leerlingen na afloop het werkblad en laat ze in hun groepje invullen wat ze zijn tegengekomen en wat de overeenkomst tussen de voorwerpen is.

Afronding
Bespreek de opdracht klassikaal na. Wat was de overeenkomst tussen de materialen? Wat vonden de leerlingen ervan? Vertel dat ‘Magneten’ het onderzoeksthema voor de komende periode zal zijn en dat de leerlingen ook zelf onderzoek gaan doen naar magneten.

Verbinding met het thema
Tijdens deze activiteit maken leerlingen kennis met de brede toepassing van magnetisme. Dit doen ze door magneten als het ware te herontdekken in alledaagse voorwerpen.

Tip
Het is mogelijk dat het ‘speeddate’-onderdeel wat onrustig verloopt. Belangrijk is om goed aan te geven hoe de leerlingen moeten wisselen en dat de theedoek weer over het materiaal moet liggen voor het volgende groepje.

De leerlingen trekken met een magneet de school in om te testen welke voorwerpen magnetisch zijn en welke niet.

Subthema
Kracht van magneten

Doel
De leerlingen ontdekken welke materialen wel en niet worden aangetrokken tot een magneet.

Duur
20 minuten

Werkvorm
In twee- of drietallen

Benodigdheden
Per groepje:

• Werkblad ‘Wat is magnetisch?’
• Een magneet

Activiteit
Geef de groepjes de opdracht om uit te zoeken welke voorwerpen in de school aangetrokken worden door een magneet (we zeggen dan dat deze magnetisch is). Ze gebruiken daarbij het werkblad. Vertel de leerlingen dat de zoektocht als volgt moet gaan: als ze een voorwerp hebben gevonden waarvan ze willen testen of het magnetisch is of niet, voorspellen ze eerst of het voorwerp aangetrokken zal worden door de magneet of niet. Die voorspelling schrijven ze op het werkblad. Daarna testen ze of het voorwerp inderdaad magnetisch is door hun magneet erbij te houden. Ook het resultaat schrijven ze op het werkblad. Na twintig minuten komen de groepjes weer terug naar de klas en worden alle antwoorden verzameld.

Afronding
Verdeel het bord in twee delen. Schrijf aan de ene kant ‘magnetisch’ en aan de andere kant ‘niet magnetisch’ en schrijf klassikaal alle uitkomsten op het bord. Bekijk de inventarisatie: van welke materialen zijn de magnetische voorwerpen gemaakt? En van welke materialen zijn de niet-magnetische voorwerpen gemaakt? Welke conclusies kunnen de leerlingen daaruit trekken? Waren er voorwerpen waarvan je ten de verwachtingen van de leerlingen in magnetisch, of juist niet?

Verbinding met het thema
Tijdens deze activiteit ontdekken de leerlingen welke materialen magnetisch zijn en welke niet. Zo komen erachter dat materialen waar ijzer in zit magnetisch zijn.

Leerlingen onderzoeken eerst spelenderwijs en vervolgens meer gestructureerd een aantal eigenschappenvan magneten.

Subthema
Kracht van magneten

Doelen

• De leerlingen leren dat de kracht van het aantrekken en afstoten tussen twee magnetische voorwerpen magnetisme is.
• De leerlingen leren dat niet alle magneten even sterk zijn.

Duur
45 minuten

Werkvorm
In twee- of drietallen

Benodigdheden
Per groepje:

• Een aantal magneten van verschillende vormen, groottes en sterktes
• Verschillende magnetische materialen (materialen die door een magneet worden aangetrokken), waaronder in ieder geval een aantal paperclips, verder bijvoorbeeld jampotdeksels, schroefjes etc.
• Verschillende niet-magnetische materialen zoals papier, karton, plastic, plexiglas, blik, aluminium, etc.
• Liniaal
• Papier om aantekeningen te maken
• Voor ronde 2: Werkblad A ‘De sterkste magneet’ en/of werkblad B ‘De kracht van magneten blokkeren’
• Voor ronde 2: Tekening proefopstelling

Activiteit
De activiteit vindt plaats in twee ronden. In de eerste ronde krijgen de leerlingen de kans om aan te rommelen en de materialen te ontdekken. In de tweede ronde onderzoeken ze de materialen op een gestructureerde manier.

Ronde 1: Geef ieder groepje een aantal verschillende magneten en materialen. Het is de bedoeling dat de leerlingen de eigenschappen van magneten gaan ontdekken door vrij te experimenteren. Laat ze dus zelf bepalen wat ze doen en hoe ze dit doen. Mochten leerlingen niet goed weten wat ze moeten doen, dan kun je ze op weg helpen met een idee, bijvoorbeeld testen hoe sterk de verschillende magneten zijn, wat ze aantrekken en wat niet, of ze elkaar aantrekken, of twee magneten samen even sterk zijn als de som van de aparte magneten, etc. Bespreek deze ronde kort na: wat hebben de leerlingen ontdekt?

Ronde 2: In de tweede ronde gaan de groepjes systematisch te werk met het werkblad. Met werkblad A beantwoorden leerlingen de vraag: ‘Welke magneet is het sterkst?’; en met werkblad B ‘Welk materiaal houdt de kracht van een magneet het beste tegen?’. Je kunt de hele klas beide vragen laten beantwoorden; of ervoor kiezen om de ene helft van de klas werkblad A te geven; en de andere helft werkblad B.

Geef de groepjes het werkblad en de materialen die ze willen gebruiken. Bij werkblad A heeft het groepje drie verschillende magneten en een paperclip nodig. Bij werkblad B heeft het groepje één magneet en drie verschillende materialen nodig.

Nadat ze de voorbereidingen hebben ingevuld op het werkblad, laat je de proefopstelling zien op het bord en vraag je de leerlingen om deze na te maken. De bedoeling is dat leerlingen een potloodstreepje zetten bij de 0 van de liniaal. Aan het andere uiteinde van de liniaal leggen ze een magneet. Ze meten de sterkte van de magneet door deze langs de liniaal te schuiven en te kijken vanaf welke afstand de paperclip begint te bewegen. Op die afstand zetten ze een streepje op het papier.

Om te testen hoe het materiaal de kracht van de magneet beïnvloedt, houden ze het materiaal tegen de magneet aan. Dan schuiven ze de magneet en het materiaal langs de liniaal en kijken bij welke afstand de paperclip begint te bewegen.

Laat de leerlingen alle gemeten afstanden opschrijven in de tabel en met de gegevens een staafdiagram maken. Wat is hun antwoord op hun onderzoeksvraag?

Afronding
Elk groepje presenteert hun resultaten. Kunnen jullie voor de hele klas bepalen welke magneet het sterkste is en welk materiaal het beste de kracht van een magneet tegenhoudt? Zit daarbij verschil tussen magnetische en niet-magnetische materialen? Zijn er groepjes die nog andere bijzondere dingen hebben ontdekt? Hoe zou je die kunnen verklaren?

Verbinding met het thema
Tijdens deze activiteit maken leerlingen kennis met de kracht van magneten. Ze leren dat magneten verschillende sterktes kunnen hebben. Wist je dat aan de Radboud Universiteit in Nijmegen één van de sterkste magneten ter wereld staat? (zie Achtergrondinformatie ‘De sterkste elektromagneet ter wereld’)

Leerlingen bestuderen de krachtlijnen van magneten door middel van een demonstratie met ijzervijlsel.

Subthema
Kracht van magneten

Doelen

• De leerlingen ontdekken dat een magneet twee polen heeft.
• De leerlingen leren dat deze polen de noord- en de zuidpool worden genoemd.
• De leerlingen ontdekken dat de noordpool de zuidpool aantrekt en dat twee dezelfde polen elkaar afstoten.
• De leerlingen ontdekken hoe onzichtbare krachtlijnen zichtbaar kunnen worden gemaakt met behulp van ijzervijlsel.
• De leerlingen leren dat deze krachtlijnen “veldlijnen” worden genoemd en kunnen deze tekenen.

Duur
20 minuten

Werkvorm
Klassikaal en in tweetallen

Benodigdheden

• Filmpje over hoe magneten werken (tot 1m59s)
• Een demonstratieset met ijzervijlsel (online te bestellen)
• Twee of drie sterke magneten in de vorm van een staaf of in de vorm van een hoefijzer

Per leerling:

• Magneet
• Tekenpapier en potlood

Activiteit
Laat ieder tweetal eerst een tijdje hun twee magneten onderzoeken. Wat gebeurt er als je de magneten naar elkaar toebrengt? Wanneer stoten de magneten elkaar af en wanneer trekken ze elkaar aan? Vanaf welke afstand werkt dit aantrekken en afstoten? Bekijk vervolgens klassikaal het filmpje over hoe magneten werken tot 1m59s. Kijk niet verder, want anders verklap je al iets wat bij activiteit 5 ‘Zelf een elektromagneet maken’ naar voren komt.

Demonstreer nu hoe je de kracht van magneten zichtbaar kunt maken met veldlijnen, door een magneet onder de demonstratieset te houden. Het kan even duren voor de veldlijnen verschijnen, het helpt om af en toe tegen de demonstratieset aan te tikken. Zorg dat alle leerlingen kunnen zien hoe het ijzervijlsel is veranderd. Laat de leerlingen tekenen wat ze hebben gezien: hoe lopen de veldlijnen?

Vraag vervolgens wat de leerlingen verwachten dat er met de veldlijnen gebeurt als je niet één maar meerdere magneten onder het ijzervijlsel houdt. Voer dit experiment vervolgens uit en laat de leerlingen een nieuwe tekening met veldlijnen maken.

Afronding
Bespreek de activiteit klassikaal na. Wat hebben de leerlingen gezien?

Verbinding met het thema
De onderzoekers maken in hun onderzoek, net zoals in deze activiteit, de onzichtbare krachten van magneten zichtbaar. Deze zogenaamde veldlijnen die tussen de noord- en de zuidpool van magneten lopen, worden zichtbaar gemaakt met behulp van ijzervijlsel. Dit werkt als volgt: het ijzervijlsel is zelf ook magnetisch. Als het ijzervijlsel in de buurt van de magneet komt, draaien de polen in de stukjes ijzervijlsel zo om dat ze in de krachtlijnen/veldlijnen van de magneet komen te liggen.

Tip
Soms worden de veldlijnen niet goed zichtbaar met de demonstratieset. De kans dat het goed zichtbaar wordt, is groter als je het experiment met los ijzervijlsel uitvoert. Let dan goed op:

1. IJzervijlsel is zeer fijn en kan gemakkelijk aan vingers blijven plakken. Laat de leerlingen het ijzervijlsel niet aanraken of er zelf experimenten mee doen. Was je handen heel goed en wrijf niet in je ogen nadat je de demonstratie hebt gegeven.
2. Het ijzervijlsel mag de magneet niet direct raken, dan krijg je het vijlsel niet meer van de magneet af. Zorg ervoor dat er altijd iets (bijv. papier of een plexiglasplaatje) tussen het vijlsel en de magneet zit.

Los ijzervijlsel kun je online bestellen. Vouw een bakje van een vel papier door de randen ongeveer 2 cm om te vouwen en deze goed vast te plakken met plakband. Strooi er voorzichtig ongeveer een eetlepel ijzervijlsel in. Let er goed op dat er geen ijzervijlsel uit het bakje kan lekken.

Leerlingen ontdekken hoe een kompas werkt door er zelf een te maken.

Subthema
Kracht van magneten

Doelen

• De leerlingen leren een toepassing van magneten, namelijk dat je ze kunt gebruiken om te navigeren.
• De leerlingen leren dat magneten verschillende sterktes kunnen hebben.
• De leerlingen leren hoe een kompas werkt.
• De leerlingen maken zelf een kompas.

Duur
45 minuten

Werkvorm
In twee- of drietallen

Benodigdheden

• Aantal goed werkende kompassen om te rouleren (online te bestellen)

Per groepje:

• Plastic bakje
• Naald
• Magneet
• Eén of meerdere van de volgende materialen: een (platte) kurk, stukje piepschuim, boomblad of stukje aluminiumfolie
• Werkblad ‘Zelf een kompas maken’
• Instructieblad ‘Zo maak je een kompas’

Voorbereiding
Lees het instructieblad om te ontdekken hoe je een kompas maakt.

Activiteit
Laat eerst een kompas aan de leerlingen zien en vraag hen wat ze al weten over dit voorwerp. Vul de kennis zelf nog niet aan, het doel is voorkennis activeren. Vervolgens nodig je de groepjes uit zelf een kompas te maken. Laat ze eerst zelf aanrommelen en ontdekken hoe ze van de materialen een kompas kunnen maken. Als groepjes er niet uitkomen, kun je ze op weg helpen met vragen zoals: wat weten jullie over hoe een kompas werkt? Zou je de naald magnetisch kunnen maken? Wat zou je met het piepschuim moeten doen? Leerlingen kunnen ook bij andere groepjes gaan kijken. Groepjes die te lang of te vaak vastlopen kun je het instructieblad geven. Als je ziet dat een tweetal een werkend kompas heeft gemaakt, geef je ze het werkblad dat ze, met behulp van een gekocht kompas, invullen.

Afronding
Bespreek de activiteit klassikaal na. Hoe hebben de leerlingen het kompas gemaakt? Hoe denken ze dat het kompas werkt? Wezen alle kompassen dezelfde kant op? Hoe zou het komen dat niet alle naalden precies naar het noorden wijzen (komt dat door verschillend materiaalgebruik, hoe goed het gelukt is om de naald magnetischer te maken, …)?

Verbinding met het thema
Tijdens deze activiteit leer je waarvoor je magneten kunt gebruiken. Eén van de manieren waarop magnetisme wordt toegepast is bij het navigeren met een kompas. Daarbij wordt gebruik gemaakt van het feit dat de aarde zelf ook een grote magneet is. Het ijzer van de naald in het kompas is gevoelig voor de magnetische kracht van de aarde. De toepassing van magneten die de onderzoekers bekijken, is hoe je met behulp van heel kleine magneten informatie op kan slaan op de computer.

Tips

• Daag de leerlingen extra uit door ieder groepje alle materialen waarop je de naald kunt bevestigen (een kurk, stukje piepschuim, boomblad en een stukje aluminiumfolie) aan te reiken. Leerlingen hebben dan nog iets meer uitdaging en kunnen bovendien binnen hun groepje de verschillende materialen met elkaar vergelijken.
• Als de kompassen niet naar het noorden wijzen, controleer dan of er bijvoorbeeld geen grote ijzeren buizen in de buurt zijn die de werking van het kompas kunnen verstoren.

De leerlingen maken zelf een elektromagneet.

Subthema
Elektromagnetisme

Doelen

• De leerlingen leren hoe ze een elektromagneet kunnen maken.
• De leerlingen leren dat er permanente magneten zijn en dat er magneten zijn die afhankelijk zijn van stroom.

Duur
45-60 minuten

Werkvorm
In tweetallen

Benodigdheden
Per tweetal:

• Een D-batterij (1.5V)
• Ongeveer 1 meter geïsoleerd koperdraad, 0,25mm in dikte (online te bestellen)
• Striptang
• Grote spijker
• Plakband of isolatietape
• Paperclip
• Stopwatch
• Bakje van plastic of hout
• Instructieblad ‘Elektromagneet maken’

Voorbereiding
Lees het instructieblad om te ontdekken hoe je een elektromagneet maakt en probeer deze opdracht eerst zelf uit.

Activiteit
Geef elk tweetal een bakje met materialen. Vertel de leerlingen dat waar elektriciteit is, magnetisme is en andersom. Daarom kun je met behulp van stroom een magneet maken, een zogenaamde elektromagneet. Vraag de leerlingen met de materialen die ze voor zich zien hun eigen elektromagneet te maken. Laat hen eerst zelf aanrommelen en onderzoeken hoe dit moet. Als je ziet dat de ze er niet uitkomen, kun je waar nodig bijsturen door hen bijvoorbeeld te vragen wat de functie van de verschillende materialen is. Daarbij is de batterij de stroombron, de koperdraad de geleider waardoor de stroom van de batterij loopt en de spijker is het materiaal dat magnetisch wordt gemaakt. Groepjes die te lang of te vaak vastlopen kun je het instructieblad geven. Als de elektromagneet gemaakt is, kunnen de leerlingen testen of deze werkt en wat hij aantrekt. De leerlingen meten dit door te kijken of de spijker een paperclip aantrekt. Ze kunnen eventueel met een stopwatch timen hoe lang de paperclip aan de magneet blijft hangen. Ook kunnen ze meten vanaf welke afstand de paperclip wordt aangetrokken. Waarschuw de leerlingen wel dat de batterij na 1 à 2 minuten leeg is waarna de magneet het niet meer doet. Laat hen dus weten dat ze hun test snel moeten uitvoeren. Waarschuw de leerlingen ook dat de spijker warm kan worden zodat ze zich niet verbranden!

Afronding
Bespreek klassikaal na hoe de leerlingen de elektromagneet hebben gemaakt. Hebben ze nog opvallende dingen ontdekt?

Verbinding met het thema
Er zijn magneten die hun magnetische eigenschappen altijd behouden (permanente magneten) zoals de koelkastmagneet en de aarde en impermanente magneten zoals de elektromagneet die de leerlingen in deze activiteit hebben gemaakt. Deze elektromagneten vind je overal, ze worden bijvoorbeeld gebruikt om zwaar ijzer mee te verplaatsen of je vindt ze in de harde schijf van je computer waar ze worden gebruikt om informatie op te slaan.

Tip
Een D-batterij is na 1 à 2 minuten leeg. Hoe dunner het koperdraad, hoe minder snel de batterij leegloopt.

Leerlingen ontdekken hoe je licht kunt filteren, hoe je de richting van licht kunt veranderen en hoe je
de kracht van magneten kunt veranderen en zichtbaar maakt met licht.

Subthema
Magnetisme en licht

Doelen

• Leerlingen leren dat licht uit heel veel verschillende golven bestaat, die allemaal een andere kant opgaan.
• Leerlingen leren dat ze golven met een bepaalde richting uit het licht kunnen filteren met een polarisatiefilter.
• Leerlingen leren dat licht magnetische kracht heeft.
• Leerlingen leren dat je met licht de kracht van magneten kunt waarnemen omdat magnetisme de richting van licht kan veranderen. Leerlingen leren dat je met licht de eigenschappen van magneten kunt beïnvloeden: je kunt met licht de polen van magneten omdraaien (ompolen).

Duur
45 minuten

Werkvorm
In drietallen

Benodigdheden

• Filmpje over de relatie tussen magnetisme en licht

Per groepje:

• LED zaklamp
• Stukje klei
• Vel wit papier
• 2 polarisatiefilters van 5x5 cm (online te bestellen. 1 A4 is genoeg voor ongeveer 12 stukjes = 6 groepjes)
• Stukje glas van 5x5 cm
• Stukje cellofaan van 5x5 cm (te verkrijgen bij de bloemist) in een kartonnen raampje geplakt
• Werkblad ‘Stappenplan polarisatie van licht’

Voorbereiding
Maak met behulp van karton de raampjes waarachter je het cellofaan plakt. Lees de paragrafen ‘Magnetisme detecteren met licht’ en ‘Ons onderzoek: magneten ompolen met licht’ in dit hoofdstuk en bekijk het filmpje over de relatie tussen magnetisme en licht zodat je goed kunt uitleggen wat er met het licht gebeurt en wat de verbinding is tussen deze activiteit en het onderzoek van de onderzoeksgroep van prof. dr. Alexey Kimel.

Activiteit
Met het stappenplan op het werkblad kunnen de groepjes zelf diverse experimenten uitvoeren. In experiment 1 maken ze een proefopstelling met twee polarisatiefilters, een zaklamp en een vel papier. Het vel papier is het scherm waarop het licht wordt geprojecteerd. Vervolgens draaien ze één van de twee filters en bekijken ze het effect. In experiment 2 onderzoeken ze wat er gebeurt als je een stukje glas tussen de filters plaatst. In experiment 3 onderzoeken ze wat er gebeurt als je een stukje cellofaan tussen de filters zet, en wat er gebeurt als je het cellofaan draait.

Na elk experiment schrijven ze hun bevindingen en verklaringen op. Bespreek deze klassikaal na. Je kunt hiervoor de informatie en afbeeldingen gebruiken uit de paragraaf ‘Magnetisme detecteren met licht’. Je kunt zien dat het cellofaan het licht van richting doet veranderen, net zoals de magneet in de Faraday opstelling. Het cellofaan wordt gebruikt omdat de ombuiging van licht door magneten niet goed waarneembaar is met het blote oog.

Afronding
Ter afronding kun je samen met de leerlingen het filmpje bekijken waarin de link wordt gelegd tussen magneten en licht. Hierin wordt het principe nogmaals uitgelegd. Bovendien wordt in dit filmpje uitgelegd hoe je met behulp van licht de eigenschappen van magneten kunt veranderen (magneten ompolen).

Verbinding met het thema
Magnetisme kan zichtbaar worden gemaakt met licht. Uit ons onderzoek blijkt dat je met licht ook de eigenschappen van magneten kunt veranderen. Met licht kun je namelijk de polen van de magneten omdraaien, het zogenaamde ompolen, waarbij de zuidpool van de magneet de noordpool wordt en andersom. Deze bevinding is een echte doorbraak, omdat natuurkundigen niet hadden gedacht dat dit mogelijk was en de huidig bekende natuurkundige wetten niet kunnen verklaren hoe dit kan.

Tip
Je kunt ook iets anders dan glas of cellofaan tussen de twee polarisatiefilters plaatsen, bijvoorbeeld een plastic zakje of een brillenglas. Wat zie je gebeuren? Hoe komt dat?

Hieronder staan drie voorbeelden van onderzoek dat is bedacht en uitgevoerd door leerlingen van De Haafakkers in Heteren of De Lappendeken in De Steeg. Deze voorbeelden geven een beeld van de soort vragen die leerlingen over het thema ‘Magneten’ zouden kunnen stellen en hoe dat onderzocht kan worden.

Kun je een elektromagneet maken met behulp van water in een rietje?
Subthema: Elektromagnetisme
De leerlingen van De Lappendeken wisten dat water geleid. Zou het ook mogelijk zijn om een deel van het koperdraad, dat fungeert als geleider, te vervangen door water dat in een rietje zit? Eerst bedachten de leerlingen een manier om ervoor te zorgen dat het water in het rietje bleef zitten. Ze vulden het rietje met water, vouwden de uiteinden om en nieten die vast. Vervolgens werd het rietje met plakband aan het koperdraad vastgemaakt. Hun zelfgemaakte elektromagneet trok een spijker aan, waaruit de leerlingen concludeerden dat het mogelijk is om een elektromagneet te maken met behulp van water. Wat hen bij dit onderzoek opviel is dat het water in het rietje warm werd en dat je wel een vrij sterke batterij nodig was om de elektromagneet te laten werken.

Beïnvloedt welke batterij je gebruikt hoe je elektromagneet werkt?
Subthema: Elektromagnetisme
Om deze vraag te beantwoorden gebruikten leerlingen van De Lappendeken drie verschillende batterijen. Met elk van deze batterijen bouwden ze een elektromagneet. Om te weten te komen hoe goed de batterij werkte, onderzochten ze hoeveel paperclips de elektromagneet aantrok en voor hoe lang. Ze ontdekten niet alleen dat er variatie zat in hoe sterk de elektromagneet was (hoeveel paperclips hij kon aantrekken), maar ook dat een elektromagneet gebouwd met sommige batterijen ineens heel veel stroom afgeeft (voor een korte periode worden veel paperclips aangetrokken) en dan snel leeg is of dat deze juist heel geleidelijk heel constant dezelfde hoeveelheid stroom afgeeft (voor een lange periode worden weinig paperclips aangetrokken).

Hoeveel magneten blijven er aan ijzerdraad hangen als we er water, zand, stenen of modder overheen gieten?
Subthema: Kracht van magneten
Een onderzoeksgroepje van basisschool De Haafakkers heeft gemeten hoeveel magneten er aan een ijzerdraad blijven hangen als je een liter/kilo water, zand, steen of modder met een maatbeker over de draad giet. Ze ontdekten dat het met modder het meest makkelijk was om de magneten van de draad af te stoten. Hun verklaring was dat dit kwam omdat modder het zwaarst is en de kans dat je een magneet mist kleiner is dan wanneer je dit met stenen doet. De leerlingen leerden veel over hoe je eerlijk onderzoek kunt doen. Je hebt bijvoorbeeld geen eerlijk onderzoek als je water, zand of stenen met een verschillend tempo over de magneten heen giet. Als je bijvoorbeeld het water en de stenen er heel langzaam overheen giet, en het zand heel snel, dan weet je niet of je meer magneten van de draad afstoot doordat het materiaal waarmee je giet anders is of dat het tempo waarmee je dit doet anders is.

Ga je aan de slag met een thema dan is het goed om de leidraad onderzoekend leren eerst te lezen. Aan de hand van de zeven stappen van onderzoekend leren laten we je zien hoe je een project in de klas kunt vormgeven. Daarnaast vind je in de leidraad ook hulpmiddelen die je helpen om de activiteiten uit te voeren in de klas.

• Ga naar de leidraad onderzoekend leren