De leerlingen gaan in deze activiteit kennis maken met een vorm van filosofisch onderzoek en voeren daarbij een gedachte-experiment uit.
Doelen
- De leerlingen maken kennis met een vorm van filosofisch onderzoek.
- De leerlingen leren redeneren.
Duur
30 minuten
Werkvorm
Klassikaal
Benodigdheden
Afbeelding ‘De ezel van Buridanus’
Voorbereiding
Ter inspiratie kijk naar Film 4: 404. Bespreken van het gedachte-experiment ‘De ezel van Buridanus’ . Zet een afbeelding van ‘De ezel van Buridanus’ op het digibord.
Activiteit
De leerlingen bekijken de afbeelding op het digibord. Het gaat om een afbeelding waarbij een ezel voor twee identieke hooibalen kan kiezen, die ook even ver van hem vandaan staan. De opdracht voor de leerlingen is:
De ezel zit tussen twee hooibalen en heeft honger. Beide hooibalen zijn even groot, even ver bij hem vandaan, even geel en ze ruiken even lekker. Kortom, twee exact dezelfde hooibalen.
Voor welke hooibaal kiest de ezel? Waarom kiest hij voor links? Waarom kiest hij voor rechts?
Kijk naar de plaat van de ezel en de hooibalen.
Geef de leerlingen de opdracht om: zoveel mogelijk te vertellen over wat ze zien op de afbeelding ‘De ezel van Buridanus’. Laat ze dit opschrijven.
Laat leerlingen ook een aantal vragen beantwoorden. Voorbeeldvragen:
- Waarom kiest hij voor links?
- Waarom kiest hij voor rechts?
- Wat zou er nog meer kunnen gebeuren?
- Waar is hij?
- Wie is die ezel?
- Hoe maakt de ezel een keuze?
Bespreek deze vragen klassikaal. Vooral de vragen waarom, waar, hoe, wat, wanneer enzovoort zijn interessant. Probeer samen te ontdekken of er regelmatigheden te vinden zijn in de antwoorden van de leerlingen.
Afronding
Als afsluiting van dit gedachte-experiment kun je de leerlingen nog een concrete situatie voorleggen. Je kunt bijvoorbeeld twee identieke grote bakken snoep neerzetten. Vervolgens moeten leerlingen kiezen of ze voor de linker- of de rechterbak met snoep. Bespreek achteraf met de leerlingen waarom ze voor een bepaalde bak snoep kozen.
Verbinding met het thema
Een voorbeeld van een makkelijk te begrijpen gedachte-experiment is ‘De ezel van Buridanus’, waarmee de middeleeuwse filosoof Buridanus nadacht over het bestaan van de vrije wil. Het experiment gaat als volgt: Voor het gemak nemen we aan dat de vrije wil niet bestaat, we kunnen dan niet ‘zomaar’ iets doen, gewoon omdat we het leuk vinden of graag willen. De aanname betekent dat elke keuze moet zijn veroorzaakt door iets buiten de geest (buiten de ‘vrije wil’).
Nu staat er een ezel tussen twee exact gelijke balen stro, precies in het midden. De ezel is volstrekt rationeel; zijn handelen wordt altijd bepaald door een rationele afweging van voor- en nadelen. Wat gebeurt er als de ezel honger krijgt? Hoe moet hij kiezen welke baal stro hij zal verorberen? Rationeel bekeken is er niets dat hem helpt om een keuze te maken: beide balen stro zien er even lekker uit en zitten even vol stro. Ze staan ook allebei even ver van hem af. Het antwoord moet zijn: de ezel zal verhongeren – er is immers niets dat een keuze kan ondersteunen. Dit antwoord is volgens Buridanus zo belachelijk dat het niet kan kloppen. We moeten daarom concluderen dat de vrije wil toch bestaat. Anders kunnen we niet verklaren dat ezels in werkelijkheid altijd tot een keuze komen.
