Leerlijn - hulpmiddelen en lesvoorbeelden
Hieronder vind je per onderzoeksvaardigheid een aantal concrete hulpmiddelen en inspirerende lesvoorbeelden bij het gebruik van de leerlijn. Ook bieden we links naar documenten om je in te lezen over het ondersteunen van onderzoek met leerlingen.
Hulpmiddelen per onderzoeksvaardigheid:
Hoe ondersteun je onderzoek door leerlingen?
Ga je met je leerlingen aan de slag met onderzoek? Onderstaande documenten kunnen inspiratie geven over hoe je dit kunt aanpakken.
- Leidraad onderzoekend leren - Boek vol met didactische informatie over onderzoekend leren, praktische tips en verhelderende voorbeelden vanuit het basisonderwijs.
- Ondersteuning profielwerkstuk - Bekijk het diverse aanbod voor leerlingen bij het opzetten en uitwerken van een profielwerkstuk.
- Poster 7 stappen - Poster met de 7 stappen van onderzoekend leren, een weerspiegeling van de empirische cyclus.
- Boekenreeks 'Wetenschappelijke doorbraken de klas in!' - Boekenreeks met in ieder boek drie wetenschappelijke thema's met helder beschreven (onderzoeks)activiteiten voor in de klas. Het lesmateriaal is gericht op de bovenbouw van het basisonderwijs, maar met wat aanpassingen in activiteiten ook inhoudelijk uitdagend voor het voortgezet onderwijs.
- Hoofdstuk 'Begeleiden vanuit een groeimindset' - Boekhoofdstuk over de houding van de leraar bij het begeleiden van onderzoek.
- Video-modules onderzoekend leren - Serie waarin wetenschappers, leraren en leerlingen laten zien hoe onderzoekend leren in het basisonderwijs wordt toegepast.
- Video 'Onderzoek doen begint met je eigen nieuwsgierigheid' - Video waarin de stappen van een succesvol onderzoek worden uitgelegd voor leerlingen die zich oriënteren op hun profielwerkstuk.
1. Onderzoeksvraag formuleren
Onderstaande materialen zijn ontwikkeld voor het basisondewijs, maar kunnen ook inspiratie geven voor het voortgezet onderwijs:
- Het vragenmachientje - Hulpmiddel voor het formuleren van een geschikte onderzoeksvraag
- Werkblad onderzoeksvragen - Voorbeeldvragen van leerlingen waarmee je het beoordelen van vragen kunt oefenen
- Werkblad eigen onderzoeksvraag - Hulpmiddel waarmee leerlingen hun eigen vraag kunnen laten nakijken door andere leerlingen
- Lijst met soorten vragen - Overzicht van soorten onderzoeksvragen
Bij het formuleren van onderzoeksvragen vormt de nieuwsgierigheid van leerlingen het uitgangspunt. Bekijk deze pagina over nieuwsgierigheid of lees het boekje 'impulsen voor nieuwsgierigheid' om hiermee aan de slag te gaan.
De onderstaande boekhoofdstukken bieden inspiratie om leerlingen te begeleiden bij het stellen van vragen, door goede gesprekken te voeren en creativiteit te stimuleren.
- Vragen leren stellen (door dr. Harry Stokhof)
- Dialogische gesprekken voeren (door dr. Chiel van der Veen)
- Creatief denken stimuleren (door David van der Kooij & Femke van Os)
Voorbeelden uit de praktijk:
2. Hypothese vormen 
Bij het vormen van een hypothese is correct brongebruik van groot belang. Nadenken over de betrouwbaarheid en juistheid van bronnen stimuleert daarnaast kritisch denken. Hierbij kan de CARS methode helpen. Stel bij iedere bron de volgende vragen:
- Is de bron betrouwbaar [Credible]?
- Is de bron juist [Accuracy]?
- Is de bron redelijk [Reasonable]?
- Biedt de bron voldoende ondersteuning [Support]?
3. Onderzoeksplan maken en uitvoeren
Onderstaande materialen zijn ontwikkeld voor het basisonderwijs, maar kunnen ook inspiratie geven voor het voortgezet onderwijs:
- Werkblad & oefening eerlijk onderzoek - Hulpmiddelen om een eerlijk onderzoek op te zetten. In een eerlijk onderzoek verandert slechts één aspect en blijven de andere aspecten hetzelfde, om zo te kunnen ontdekken waar verandering uit voortkomt.
- Werkblad & instructieblad onderzoeksplan - Hulpmiddelen bij het maken van een onderzoeksplan
- Voorbeelden onderzoeksplannen - Diverse voorbeelden van onderzoeksplannen die je direct in de klas kunt uitvoeren (PO)
- Vragenlijst of interview - Resultaten kunnen op verschillende manieren worden verzameld, bijvoorbeeld door een vragenlijst of interview. Dit overzicht helpt te bepalen wanneer een vragenlijst of interview geschikt is en beschrijft hoe deze uit te voeren.
In het boekhoofdstuk 'Nieuwsgierig door observeren' vind je handvatten om met je leerlingen te oefenen met observeren, wat relevant is bij het uitvoeren van het onderzoeksplan.
Op bioplek.org vind je allerlei practica en onderzoeken voor biologie (VO) om in de klas mee aan de slag te gaan.
Voorbeelden uit de praktijk:
4. Resultaten analyseren en concluderen
Onderstaande materialen zijn ontwikkeld voor het basisonderwijs, maar kunnen ook inspiratie geven voor het voortgezet onderwijs:
- Werkblad & instructieblad concluderen - Ondersteuning bij het uitwerken van resultaten, formuleren en interpreteren van de conclusie en onderscheiden van resultaten en de conclusie
-
Stap-voor-stap uitleg interview structuren - Hulpmiddel om interviews gestructureerd te analyseren
5. Rapporteren over onderzoeksresultaten en -proces
Onderstaande materialen zijn ontwikkeld voor het basisonderwijs, maar kunnen ook inspiratie geven voor het voortgezet onderwijs:
- Werkblad onderzoekspresentatie - Overzicht van onderdelen goede onderzoekspresentatie
- Werkblad koppeling met wetenschappelijk onderzoek - Leerlingen maken met dit werkblad de koppeling tussen hun eigen ervaringen en die van onderzoekers op de universiteit
Voorbeelden uit de praktijk:
